Bilim insanları, önümüzdeki on yıllarda yeni pandemilerin ortaya çıkmasının kaçınılmaz olduğunu söylüyor. İnsan faaliyetleriyle iklim değişikliği ve biyolojik çeşitlilik kaybı gibi ekosistem dengesizlikleri, bulaşıcı hastalıkların küresel çapta yayılmasını tetikliyor.
Pandemilerin Geri Dönüşü
Geçmişte Kara Veba ve İspanyol Gribi gibi salgınlar milyonlarca can aldı. Daha sonra aşılar ve antibiyotikler, insanlık için büyük bir zafer anlamına geldi. Ancak son yıllarda HIV/AIDS, SARS ve COVID-19 gibi pandemiler, bu tehdidin geri döndüğünü gösteriyor.
Peki, neden pandemiler yeniden artış gösteriyor ve bu konuda neler yapılabilir?
Ekosistemlerin Dengesizleşmesi
Sağlıklı ekosistemler, yiyecek, temiz su ve oksijen gibi hayati hizmetlerin yanı sıra, hastalıkların yayılmasını da düzenler. Ancak insan faaliyetleri, bu doğal dengeyi bozuyor:
- İklim Değişikliği: Sıcaklıkların artmasıyla sivrisinek gibi hastalık taşıyan canlılar, tropikal bölgelerden daha ılıman iklimlere yayılıyor. Bu, deng humması gibi hastalıkların daha fazla insanı etkileyebileceği anlamına geliyor.
- Biyolojik Çeşitlilik Kaybı: Ormanların tarım alanlarına dönüştürülmesi, av hayvanlarının besin zincirindeki dengeyi bozuyor. Örneğin, Güney Amerika’da ormanların yok edilmesi, kuduz taşıyan vampir yarasaların nüfusunu patlatmıştı.
İnsan ve Hayvan Teması
Doğal habitatların bozulması, insanları vahşi hayvanlarla daha fazla temas etmeye zorluyor:
- HIV Virüsü, yaban hayvanlarının avlanması sonucu insanlara bulaştı.
- COVID-19’un ise yarasalardan kaynaklandığı düşünülüyor.
Bu yakın temas, yeni patojenlerin insanlara sıçrama riskini artırıyor.
Kök Nedenlere Yönelmek
Pandemilerin sebepleri iki gruba ayrılabilir:
- Temel Nedenler: İklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik kaybı, yoksulluk gibi faktörler.
- Doğrudan Nedenler: İnsanlar ve hayvanlar arasındaki yakın temas veya seyahat ve ticaret gibi aracılar.
Ancak genelde sadece doğrudan nedenlere odaklanıyoruz. Örneğin, pandemilerde maske, sosyal mesafe ve aşı gibi önlemler alıyoruz, ancak bu hastalıkların temel sebeplerini ele almakta yetersiz kalıyoruz.
Gezegensel Sağlık Yaklaşımı
Gezegensel sağlık anlayışı, insan sağlığı ve doğal sistemlerin birbiriyle bağlantılı olduğunu kabul eder. Bu yaklaşımla, iklim değişikliği ve biyolojik çeşitlilik kaybı gibi temel nedenlere öncelik verilerek pandemilerin önlenmesi hedeflenir.
- Çok Disiplinli Çalışmalar: Çevre bilimi, beşeri bilimler ve sağlık bilimleri bir araya gelerek hem çevre hem de insan sağlığı iyileştirilebilir.
- Gelecek Nesillerin Eğitimi: Üniversitelerde bu kavramın daha fazla öğretilmesi, geleceğin liderlerinin pandemilere neden olan temel sorunları çözmelerine yardımcı olabilir.
Sonuç: Eyleme Geçme Zamanı
İklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik kaybı ve küresel hareketlilik, pandemilerin daha sık görülme riskini artırıyor. Ancak temel nedenlere yönelik kapsamlı bir yaklaşımla, hem çevresel hem de insan sağlığı korunabilir. Pandemilerin kaderimiz olmadığını anlamak için, gezegenimizi ve ekosistemlerimizi korumaya yönelik daha fazla çaba göstermeliyiz.
