NASA’nın Juno uzay aracı, Güneş Sistemi’nin en volkanik cismi olan Io’da şimdiye kadar kaydedilmiş en büyük ve en yoğun volkanik patlamayı tespit etti. Jüpiter’in dört büyük Galilei uydusundan biri olan Io, sürekli olarak yüzeyinde aktif volkanlar bulundurmasıyla biliniyor. Ancak son gözlemler, şimdiye kadar görülmemiş büyüklükte bir sıcak noktanın oluştuğunu ortaya koydu.
NASA’nın JIRAM (Jovian Infrared Auroral Mapper) enstrümanı, Io’nun güney kutbunda yaklaşık 100.000 km²’lik devasa bir sıcak nokta tespit etti. Karşılaştırma yapmak gerekirse, bu bölge Türkiye’nin yaklaşık 1/8’i büyüklüğünde ve Dünya’daki tüm enerji santrallerinin toplam enerji üretiminin yaklaşık altı katı kadar enerji açığa çıkarıyor.
Juno, Io’nun Rekor Kıran Volkanik Patlamasını Kaydetti
Juno, Jüpiter’i incelemek üzere 2016’da gezegenin yörüngesine giren ve daha sonra görevi uzatılan bir uzay aracı. İlk başta dev gaz gezegeni ve manyetik alanı üzerine odaklanan görev, zamanla Jüpiter’in büyük uydularına yapılan yakın geçişlerle genişletildi.
Son Io gözlemlerinden elde edilen veriler, Io’nun güney kutbunda büyük bir volkanik aktivite olduğunu ve bu bölgenin Loki Patera olarak bilinen, Io’daki en büyük lav gölünden bile daha büyük olduğunu gösterdi. Loki Patera, 20.000 km² genişliğindeyken, yeni keşfedilen sıcak nokta yaklaşık 100.000 km²’lik bir alana yayılıyor.
NASA araştırmacılarından Alessandro Mura, “JIRAM, Io’nun güney yarım küresinde aşırı yoğun bir kızılötesi radyasyon tespit etti. Bu sıcak nokta o kadar güçlüydü ki dedektörümüzü doygunluğa ulaştırdı” dedi.
Bu durum, Io’nun yüzeyinin altında muazzam bir magma odası olabileceğini gösteriyor.
Juno misyonunun baş araştırmacısı Scott Bolton ise, “Bu, en volkanik gezegensel cisimde şimdiye kadar kaydedilmiş en güçlü patlama. Yani gerçekten büyük bir olaydan bahsediyoruz.” ifadelerini kullandı.
Io Neden Bu Kadar Volkanik?
Io’nun yüzeyinin bu kadar aktif olmasının temel nedeni Jüpiter’in devasa kütlesinin yarattığı gelgit kuvvetleri. Io, Jüpiter’e çok yakın bir yörüngede eliptik bir şekilde hareket ediyor ve bu hareket sırasında gezegenin yerçekimi uydunun iç kısmını sürekli olarak sıkıştırıp genişletiyor.
Bu gelgit ısınması sonucu Io’nun iç kısmı tamamen erimiş hale geliyor ve yüzeyinde sürekli olarak lav gölleri, kül bulutları ve devasa volkanik patlamalar oluşuyor. Ayrıca, Io’nun yörüngesindeki diğer büyük uydular (Europa ve Ganymede) de bu gelgit etkisini artırarak Io’nun iç yapısını daha da ısıtıyor.
Io’nun en büyük yanardağı olarak bilinen Loki Patera, 2015’te yapılan gözlemlerle tespit edilmişti ve 20.000 km² genişliğindeydi. Ancak Juno’nun yeni keşfettiği sıcak nokta, yaklaşık 100.000 km² genişliğiyle Loki Patera’nın tam beş katı büyüklüğünde.
Bilim insanları, Io’nun yüzeyinin altındaki magma hareketlerini tam olarak anlayabilmiş değil. Yeni gözlemler, Io’nun altında devasa bir erimiş kaya okyanusu olabileceğini düşündürüyor.
Juno Io’yu Takip Etmeye Devam Edecek
NASA, Juno’nun Io’ya bir sonraki yakın geçişini 3 Mart’ta gerçekleştireceğini ve yeni sıcak noktanın yarattığı değişiklikleri izleyeceğini açıkladı. Juno’nun Io’ya her geçişinde yüzeydeki değişimleri izleyerek volkanik aktivitelerin nasıl geliştiğini anlamaya çalışacağı belirtiliyor.
Büyük volkanik patlamalar genellikle Io’nun yüzeyinde belirgin izler bırakıyor. Lava akıntıları, piroklastik birikintiler ve sülfür bakımından zengin püskürtüler, uydunun yüzeyinin zamanla farklı renklerde katmanlarla kaplanmasına neden oluyor.
Ayrıca, Dünya’daki teleskopların da bu sıcak nokta bölgesini gözlemleyip daha fazla veri elde etmesi mümkün.
Io’nun Geleceği ve Bilimsel Önemi
Io’daki volkanik aktiviteler, Güneş Sistemi’nde volkanizmanın nasıl evrimleştiğini anlamamıza yardımcı olabilir. Ayrıca, bu araştırmalar gezegenler ve uyduların iç yapısı hakkında yeni ipuçları sağlayabilir.
Bilim insanları, Io’nun Jüpiter’in manyetosferiyle nasıl etkileşime girdiğini ve bu volkanik faaliyetlerin Jüpiter’in çevresindeki plazma ortamını nasıl etkilediğini de araştırıyor.
Juno misyonunun baş araştırmacısı Scott Bolton, “Bu keşif, sadece Io’daki volkanik aktiviteyi anlamamıza yardımcı olmakla kalmayacak, aynı zamanda diğer gezegenlerdeki ve uydulardaki volkanik süreçlere dair bilgilerimizi de geliştirecek” dedi.
Diğer haberlerimize buradan ulaşabilirsiniz!
