Diyabet, kan şekeri dengesinin bozulduğu, ciddi sonuçlara yol açabilen metabolik bir hastalıktır. Genetik yatkınlık, yaşam tarzı ve obezite gibi faktörler diyabet gelişiminde önemli rol oynar. Peki diyabetin tipleri, belirtileri, risk faktörleri nelerdir? Beslenme tedavisi nasıl olmalı? İşte tüm detaylar!
Diyabet, vücudun insülini yeterli üretememesi, etkili kullanamaması veya her iki durumun bir arada olması sonucu kan şekeri (glikoz) seviyesinin normalin üzerine çıkmasıyla ortaya çıkan kronik bir hastalıktır. Bu durum; genetik yatkınlık, yaşam tarzı faktörleri, obezite ve çevresel etkenlerin bir araya gelmesiyle tetiklenebilir.
Diyabet Tipleri: Tip 1, Tip 2 ve Gestasyonel Diyabet
Diyabetin başlıca üç tipi bulunur:
- Tip 1 Diyabet: Genellikle çocukluk veya gençlik döneminde aniden başlar. Vücut, insülin üretemez veya çok az üretir. Bu nedenle, Tip 1 diyabetli bireyler yaşam boyu insülin kullanmak zorundadır. Genetik yatkınlık önemli bir risk faktörüdür.
- Belirtileri: Aşırı susama, sık idrara çıkma, ani kilo kaybı, aşırı acıkma ve yorgunluk.
- Tip 2 Diyabet: En sık görülen diyabet türüdür. Genellikle 40 yaşından sonra ve ailesinde diyabet öyküsü olan, fazla kilolu kişilerde ortaya çıkar. Vücut, insüline karşı direnç geliştirir veya yeterli insülin üretemez.
- Belirtileri: Yorgunluk, sık enfeksiyonlar, yavaş iyileşen yaralar, el ve ayaklarda uyuşma/karıncalanma, açlık hissi, ağız kuruluğu ve çok su içme.
- Nedenleri ve Risk Faktörleri Karaciğerde artan glikoz üretimi, insülin direnci. Risk Faktörleri: 40 yaş üstü olmak, obezite, ailede diyabet öyküsü, gebelik diyabeti geçirmiş olmak, 4.5 kg’dan ağır bebek doğurmak, yüksek tansiyon, stres.
- Gestasyonel Diyabet (Gebelik Diyabeti): Hamilelik sırasında ortaya çıkan ve genellikle doğumdan sonra düzelen bir diyabet türüdür. Ancak, sonraki gebeliklerde tekrarlama ve ilerleyen yıllarda Tip 2 diyabete dönüşme riski yüksektir.
- Risk: Gebelikte 20 kg’dan fazla kilo almak gestasyonel diyabet riskini artırır. Gestasyonel diyabet geçiren kadınların 16 yıl içinde diyabet geliştirme riski %30’dur (genel nüfusta bu oran %10).
Diyabet Teşhisi Nasıl Konur?
Diyabet teşhisi için kullanılan yöntemler:
- Açlık Kan Şekeri (AKŞ) Ölçümü: AKŞ ≥ 126 mg/dL ise diyabet tanısı konur.
- Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT): AKŞ 100-126 mg/dL arasında olanlara uygulanır.
- İdrar Şekeri ve Keton Testi:
Diyetisyenin Diyabetteki Rolü: Kişiye Özel Beslenme Planı Şart!
Diyetisyenler, diyabet yönetiminde kritik bir role sahiptir. Kişiye özel beslenme planları oluşturarak kan şekerinin dengelenmesine yardımcı olurlar. Diyetisyenler:
- Bireylerin beslenme ihtiyaçlarını değerlendirir.
- Uygun yemek planları sunar.
- Yaşam tarzı değişiklikleri konusunda rehberlik eder.
- Diyet alışkanlıklarını iyileştirir.
- Kilo kontrolünü destekler.
- Yeterli ve dengeli beslenmeyi sağlar.
- Düzenli egzersiz önerilerinde bulunur.
Diyabetli Bireyler Hangi Yiyecekleri Tüketmeli?
Diyabetli bireyler için “yasak yiyecek” kavramı yoktur. Önemli olan denge ve porsiyon kontrolüdür. Herhangi bir yiyeceği aşırı tüketmekten kaçınmak, sağlıklı beslenmenin temelidir. Vücudun ihtiyaç duyduğu besinleri doğru miktarda ve zamanında almak, kan şekerini kontrol altında tutmaya yardımcı olur.
Yağsız süt ve diyet ürünleri her zaman masum olmayabilir. Yağsız süt kalorisiz değildir, diyet ürünleri şekersiz olsa da içerdikleri un, yağ veya meyve şekeri kan şekerini etkileyebilir. Porsiyon kontrolü ile sevdiğiniz birçok yiyeceği, dengeli bir şekilde tüketebilirsiniz.
Diyabette Beslenme Tedavisinde Dikkat Edilmesi Gerekenler:
Diyabetin beslenme tedavisinin amacı, yaşam boyu sürdürülebilir, ideal bir beslenme planı oluşturmaktır. Bu planın hedefleri:
- Kan şekerini normal seviyelerde tutmak.
- Hiperglisemi (yüksek kan şekeri) ve hipoglisemiyi (düşük kan şekeri) önlemek.
- İdeal kiloyu sağlamak ve korumak.
Tip 2 Diyabetliler İçin Ek Öneriler:
- Bireysel ihtiyaçlara uygun, yeterli ve doğru zamanlamayla yemek yemek.
- Kişiye uygun miktarda karbonhidrat tüketmek.
- Besin çeşitliliğini artırmak.
- Lif alımını artırmak (posalı besinler).
- Basit şekerleri (toz şeker, bal, tatlı, meyve suyu) sadece diyetisyen kontrolünde tüketmek.
